Το 2010 ενίσχυσε την ηγεμονία του Bερολίνου, αλλά το 2011 η κρίση απειλεί να περάσει από την περιφέρεια στον πυρήνα της Ευρωζώνης.

Ads

Αν τα διεθνή περιοδικά αναδείκνυαν όχι το πρόσωπο, αλλά τη χώρα του 2010, η Γερμανία θα κέρδιζε χωρίς συναγωνισμό. Μέχρι πρόσφατα γνωρίζαμε ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση εδράζεται στο τρίγωνο Βρυξέλλες – Στρασβούργο – Λουξεμβούργο, που φιλοξενούν την Κομισιόν, το Ευρωκοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αντίστοιχα. Στο εξής θα πρέπει να συμβιβαστούμε με την ιδέα μιας Ευρώπης, όπου οι κρίσιμες αποφάσεις θα λαμβάνονται στο τρίγωνο με κορυφές το Βερολίνο, έδρα της γερμανικής καγκελαρίας, τη Φρανκφούρτη, όπου φιλοξενείται η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και την Καρσλούη, όπου βρίσκεται το γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο, ύστατος κριτής των ευρωπαϊκών συνθηκών, από το Μάαστριχτ μέχρι τη Λισσαβώνα. Το ρητορικό ερώτημα του Κίσινγκερ (Ευρωπαϊκή Ενωση; Και σε ποιον απ’ όλους να τηλεφωνήσει ο Λευκός Οίκος όταν χρειαστεί;) βρήκε επιτέλους την απάντησή του: Στην Αγκελα Μέρκελ!

Οι γεωπολιτικές κρίσεις που συγκλόνισαν την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια -Βοσνία, Κόσοβο, Ιράκ, Γεωργία- έφεραν σε πρώτο πλάνο τη Γαλλία, μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, με τη Γερμανία σε ρόλο συνοδηγού. Αντίθετα, η δημοσιονομική κρίση ανέδειξε σε πρωταγωνιστή τη Γερμανία. Η οικονομική ατμομηχανή της γηραιάς ηπείρου με τα τεράστια πλεονάσματα λειτούργησε ώς το «166» στο οποίο απευθύνονται όλοι οι απειλούμενοι με χρεοκοπία. Γερμανική σφραγίδα φέρουν και οι τρεις μηχανισμοί διάσωσης του 2010 που άλλαξαν (επί τα χείρω) το καθεστώς της ΟΝΕ – πρώτα ο ελληνικός, μετά ο προσωρινός, με αφορμή την ιρλανδική κρίση, και εσχάτως ο μόνιμος, με ισχύ μετά το 2013.

Συναντήσεις

Βεβαίως, η Γερμανία φρόντισε να κρατήσει τα προσχήματα έναντι της Γαλλίας: Ο προσωρινός μηχανισμός διάσωσης συνομολογήθηκε από τους Σαρκοζί και Μέρκελ στην Ντοβίλ, στις 18 Οκτωβρίου, και απλώς επικυρώθηκε από τη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών, δέκα ημέρες αργότερα. Ο μόνιμος μηχανισμός, πάλι, συμφωνήθηκε στη συνάντηση Μέρκελ – Σαρκοζί στο Φράιμπουργκ, για να επικυρωθεί σχεδόν χωρίς καν συζήτηση στη σύνοδο της 16ης και 17ης Δεκεμβρίου.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι δύο σύνοδοι ανέδειξαν μια Ευρωπαϊκή Ενωση του γαλλογερμανικού άξονα, στηριγμένη ξεκάθαρα στο μοντέλο της διακυβερνητικής συνεργασίας, που ενταφιάζει τα ομοσπονδιακά όνειρα και συρρικνώνει τον ρόλο της Κομισιόν – μάλιστα, ο Χέρμαν βαν Ρομπέι δεν προσεκλήθη καν στις κρίσιμες συναντήσεις.

Η διάσωση των προσχημάτων έχει, όμως, τεράστιο κόστος για το Παρίσι. Το περιοδικό Marianne σημείωνε με πικρό χιούμορ: «Αν μιλάμε για γερμανο – γαλλικό δίδυμο ποδήλατο, είναι κάτι παραπάνω από προφανές ότι οι Γερμανοί κρατούν το τιμόνι και οι Γάλλοι κάνουν πετάλι». Σε παραπλήσιο μήκος κύματος κινείται το νέο βιβλίο του πρώην υπουργού Αμυνας Ζαν – Πιερ Σεβενεμάν, «Η Γαλλία είναι τελειωμένη;», που διεκτραγωδεί την παράδοση της χώρας του στον μεγάλο της γείτονα.

«Πούλησε»

Από διαμετρικά αντίθετη οπτική γωνία, τις εκτιμήσεις αυτές δικαιώνει η Frankfurter Allgemeine Zeitung. Κάτω από τον τίτλο «Ο Σαρκοζί υποχρεώνεται να ακολουθήσει τη Μέρκελ», η γερμανική εφημερίδα σημειώνει ότι ο Γάλλος πρόεδρος «πούλησε» την Ελλάδα και τα λοιπά PIGS: «Την άνοιξη εμφανίστηκε ως συνήγορος υπεράσπισης των μεσογειακών χωρών της Ευρωζώνης, ώστε να πετύχει τη διάσωση της Ελλάδας και τα απαιτούμενα κονδύλια. Ωστόσο, στο Φράιμπουργκ (στις 10 Δεκεμβρίου) υπερασπίστηκε, στο πλευρό της Αγκελα Μέρκελ, την απάρνηση του ευρωομολόγου, σε πείσμα της κριτικής που ασκήθηκε από Ιταλία και Λουξεμβούργο». Η αρθρογράφος θα μπορούσε να προσθέσει ότι ο Σαρκοζί έφτασε στο σημείο να αποδεχθεί, στην Ντοβίλ, τη γερμανική ιδέα να στερούνται τα μέλη – παραβάτες της Ευρωζώνης και αυτό το δικαίωμα ψήφου, για να αποξενωθεί πλήρως από τους παραδοσιακούς συμμάχους του Νότου.

Νέα γεωμετρία

Εν τέλει, το 2010 είδε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση να απομακρύνεται ταχύτατα από το ιδεολόγημα της σύμπραξης μεταξύ ισότιμων εταίρων προς το πρότυπο του άκρως ετεροβαρούς ΝΑΤΟ: Με τη Γερμανία στον ρόλο του αδιαμφισβήτητου ηγεμόνα της Ε. Ε. (κατ’ αναλογία προς τον ρόλο που παίζει στο ΝΑΤΟ η Αμερική) και τη Γαλλία να διατηρεί μια «ειδική σχέση» μαζί της, αλλά υπό καθεστώς ελάσσονος εταίρου (όπως διατηρεί «ειδική σχέση» με την Αμερική η έκπτωτη αυτοκρατορία της Βρετανίας). Αυτή η νέα ευρωπαϊκή γεωμετρία επιτρέπει στην ηγεμονική δύναμη να επιβάλει αυτό που ο Μπερνάρ Κασέν αποκαλεί στο περιοδικό Le Monde diplomatique «συναίνεση του Βερολίνου», κατ’ αναλογία προς την επώδυνη «συναίνεση της Ουάσιγκτον» που επέβαλε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στη Λατινική Αμερική και την Αφρική κατά τις δεκαετίες του ’80 και του ’90.

Αναλογίες

Ωστόσο, η αναλογία προχωρεί πιο μακριά. Οπως η Αμερική εισέπραξε τον φθόνο των υποδεέστερων ανταγωνιστών και την οργή των θυμάτων της σε παγκόσμια κλίμακα, το ίδιο αρχίζει να εισπράττει και η Γερμανία, σε ευρωπαϊκή. Το περιοδικό Der Spiegel αναρωτιόταν τις προάλλες «γιατί μας μισούν», παραπέμποντας στην αντίστοιχη απορία του Τζορτζ Μπους μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Αν η Γερμανία βλέπει τον εαυτό της ως τον γενναίο πυροσβέστη που επεμβαίνει σε κάθε πυρκαγιά στην Ευρώπη, «οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι θεωρούν ότι η Γερμανία είναι ο εμπρηστής», έγραφε πρόσφατα ο βρετανικός Economist. Στη χορεία όσων καυτηριάζουν την Αγκελα Μέρκελ για οικονομικό σωβινισμό προστέθηκαν πρόσφατα και πολιτικοί που έχουν υπηρετήσει επί δεκαετίες τη γερμανική σύλληψη της ΟΝΕ, όπως ο Ζαν – Κλοντ Γιουνκέρ.

Είναι αμφίβολο αν το τίμημα που θα εισπράξει η Γερμανία θα περιοριστεί στο πολιτικό και ηθικό επίπεδο. Ο Ρίτσαρντ Μάιλν έγραφε πρόσφατα στους Financial Times ότι, όσο τραβηγμένο και αν ακούγεται σήμερα, είναι πιθανό ο «ιός» της δημοσιονομικής κρίσης να πλήξει και την εύρωστη Γερμανία.

Ηδη, τις τελευταίες εβδομάδες τα γερμανικά επιτόκια δανεισμού κινήθηκαν ανοδικά, όπως και τα ασφάλιστρα CDS. Η στιγμή της αλήθειας θα έρθει αν η δημοσιονομική κρίση οδηγήσει στο χείλος της κατάρρευσης, επομένως και στον μηχανισμό διάσωσης, όχι μόνο την Πορτογαλία, αλλά και την Ισπανία. Σε αυτήν την περίπτωση, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Wall Street Journal, η διάσωση των ευάλωτων κρατών, αλλά και των γερμανικών και γαλλικών τραπεζών (που κρατούν το 48% του χρέους της Ιβηρικής) θα απαιτήσει το τεράστιο ποσό των δύο τρις (τρις!) ευρώ. Τούτων δοθέντων, πολλοί εκτιμούν ότι, αν το 2010 σφραγίστηκε από τη δημοσιονομική κρίση στην περιφέρεια της Ευρωζώνης, το 2011 μπορεί να δει αυτή την κρίση να μεταφέρεται στον ίδιο τον πυρήνα της.

Τα πραγματικά θύματα του εκσυγχρονισμού

Η γρήγορη εξάπλωση αντι – ευρώ αισθημάτων στη Γερμανία εξηγείται από το γεγονός ότι, ενώ το κοινό νόμισμα αποδείχθηκε ιδιαίτερα επωφελές για το γερμανικό χρηματιστικό και βιομηχανικό κεφάλαιο, δεν συνέβη το ίδιο με τα μεγάλα, λαϊκά στρώματα. Παραμονή Χριστουγέννων, ένα έξοχο οδοιπορικό των New York Times στη βιομηχανική καρδιά της Βαυαρίας κατέδειξε τις εκρηκτικές ανισότητες που τρέφουν τη δυσφορία απέναντι στο κοινό νόμισμα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO), την περασμένη δεκαετία οι πραγματικοί μισθοί στη Γερμανία όχι μόνο δεν ανέβηκαν, αλλά μειώθηκαν κατά 4,5%, κατά μέσον όρο.

Αυτό είναι το κρυμμένο, ένοχο μυστικό της γερμανικής ηγεμονίας στην Ευρωζώνη, υποστηρίζει στην πρόσφατη μελέτη του, που εκδόθηκε και στα ελληνικά, ο καθηγητής του πανεπιστημίου του Λονδίνου, Κώστας Λαπαβίτσας. «Το Σύμφωνο Σταθερότητας επέφερε τεράστιες πιέσεις επί της εργασίας σε ολόκληρη την Ευρωζώνη», αναφέρει σχετικά. «Οι χώρες του κέντρου όμως -και κυρίως η Γερμανία- σημείωσαν πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στην πειθάρχηση των εργαζομένων… Το αποτέλεσμα ήταν να υποχωρήσει η ανταγωνιστικότητα των χωρών της περιφέρειας, δεδομένου μάλιστα ότι η είσοδός τους στο ευρώ είχε γίνει με πολύ υψηλές ισοτιμίες. Αρα εμφανίστηκαν δομικά ελλείμματα στις τρέχουσες συναλλαγές τους. Κατ’ αντιστοιχία, οι χώρες του κέντρου -και πάλι κυρίως η Γερμανία- παρουσίασαν δομικά πλεονάσματα. Εδώ βρίσκεται η καρδιά του προβλήματος της Ευρωζώνης και όχι στο διεφθαρμένο και αναποτελεσματικό Δημόσιο ή στην κακή οργάνωση των Νοτίων σε σύγκριση με τους αποτελεσματικούς Βορείους».

Ιnfo

– Κώστα Λαπαβίτσα et al, «Η Ευρωζώνη: Ανάμεσα στη λιτότητα και την αθέτηση πληρωμών», Λιβάνης, 2010.

– Bernard Cassen, «Uconsensus de Berliimpose a l’ Europe», Le Monde diplomatique, Decembre 2010.

– Richard Milne, «Germany not immune to Europe’s contagion», Financial Times, 22/12/2010.

– Michaela Wiegel, «Sarkozy oblige de suivre Merkel», Courrier International, 22/12/2010 (αναδημοσίευση από F.A.Z.).

* Άρθρο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου για την εφημερίδα «Καθημερινή», 31/12/2010