Οι αιτίες που μας έφεραν ως εδώ και κυρίως «τι πρέπει να κάνουμε;» είναι το αντικείμενο της ακτιβιστικής έρευνας για την κρίση της Κρυσταλίας Πατούλη -από τον Αύγουστο του 2010 μέχρι σήμερα- ερωτήματα στα οποία δίνουν τη δική τους απάντηση γνωστές προσωπικότητες των γραμμάτων, των επιστημών και των τεχνών. Σήμερα, δημοσιεύουμε τις απαντήσεις του ψυχαναλυτή – συγγραφέα – καθηγητή του Πανεπιστημίου της Lyon, Κώστα Νασίκα.

Ads

Μεταξύ των πολλών αιτιών που σχετίζονται με τις σημερινές δυσκολίες της Ελλάδας μπορούμε να ξεχωρίσουμε μια σειρά από εξωτερικούς παράγοντες που σχετίζονται με τις διεθνείς συγκυρίες. Ανάμεσα σ’ αυτούς διακρίνουμε την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρώπη και στο ευρώ, ώστε χωρίς να έχουμε τα φόντα βρεθήκαμε να ζούμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το ύπουλο καπιταλιστικό παιχνίδι των τραπεζών και κυρίως εκείνων της Αμερικής που ανάγκασαν τα κράτη να υπηρετούν τα συμφέροντά τους, τον στρατιωτικό μας ανταγωνισμό με την Τουρκία κλπ.

Η κύρια όμως αιτία, που φαίνεται σαν η πιο βασική διάσταση των δυσκολιών μας, είναι η σχέση κυβερνώντων και κυβερνώμενων με το κράτος, με τα κοινά και με τη διαχείριση τους. Για παράδειγμα δεν είδα σε κανένα άλλο κράτος την τρέλα της επένδυσης στο χρηματιστήριο με τη δυνατότητα δανεισμού! Και βέβαια δεν είδα πουθενά την τεράστια φοροδιαφυγή και το συστηματικό λάδωμα της κάθε υπηρεσίας. Θυμάμαι την απεργία των καθηγητών ιατρικής που οδήγησε στην ήτα και στην παραίτηση του Υπουργού Υγείας Παπαδόπουλου (κυβέρνηση Πασοκ) ο οποίος προωθούσε νομοσχέδιο να κλείσει τα ιδιωτικά ιατρεία, κάτι που είναι αυτονόητο σε όλη την Ευρώπη…

Η πρώτη σκέψη που συνήθως κάνουμε σε σχέση με όλα αυτά, είναι εκείνη των Οθωμανικών κατάλοιπων στην ελληνική κοινωνία. Η δεύτερη σκέψη που θα κάνω είναι προέκταση της προηγούμενης: Ο έλληνας, κυβερνών και κυβερνώμενος, κρατάει ακόμη νοοτροπίες κοτζαμπάση με μια επικάλυψη αναρχικού και επαναστάτη! Αυτό που εννοώ εδώ είναι η μη, και μάλλον η κακή, ενσωμάτωση της έννοιας του νόμου που, όπως έλεγε ο Σόλωνας, λειτουργεί σαν τα τείχη μια πόλης: τα εξωτερικά τείχη την προστατεύουν απ τους εχθρούς που θέλουν να την καταστρέψουν ενώ τα εσωτερικά τείχη, δηλαδή οι νόμοι, την προστατεύουν από τους «εσωτερικούς εχθρούς» που καταστρέφουν την έννοια του κοινού χώρου και των κοινών αντικειμένων όπως εννοεί αυτό και η πολιτική φιλόσοφος Hanna Arendt. Ο κύριος εσωτερικός εχθρός δεν είναι μόνο ο ατομικισμός, ο προσωπικός εμπλουτισμός και διάφορες άλλες διαστάσεις του σύγχρονου ναρκισσισμού όπως τις εννοεί ο μεγάλος αμερικανός κοινωνιολόγος Christopher Lash. Είναι κυρίως η ανάπτυξη και η καλλιέργεια της νοοτροπίας του κορόιδου (βλέπε άρθρο του Δημήτρη Σουλιώτη στο περιοδικό Ομπρέλα, καλοκαίρι 2010). Η νοοτροπία αυτή καταστρέφει την έννοια του κοινού χώρου, των κοινών αγαθών, του σεβασμού και τη φροντίδα γι αυτά. Κυρίως όμως, αυτό που καταστρέφεται είναι η βαθύτερη διάσταση του πολίτη σαν όμοιος και αλληλέγγυος του πλησίον του και σαν μέρος ενός συνόλου, τωρινού και ιστορικού, από το οποίο πηγάζουν οι κοινοί νόμοι.

Ads

Ας κρατήσουμε αυτή τη «διάγνωση» σαν τη βασική αιτία της «δυστυχίας» μας, ώστε να προτείνω παρακάτω και μια κατεύθυνση για τη βελτίωση της. Πριν, όμως, υπενθυμίζω μια προσωπική εμπειρία:

Έκανα τις πρώτες σπουδές μου στην ιατρική της Θεσσαλονίκης στα χρόνια της δικτατορίας. Η σχέση όλων των φοιτητών με τους κοινούς χώρους του Πανεπιστημίου ήταν εντελώς αρνητική. Οι κοινοί αυτοί χώροι ήταν βρώμικοι και όλοι αδιαφορούσαμε ή τους βρωμίζαμε ακόμη περισσότερο. Η ανάμειξη στη διαχείριση των κοινών ήταν μηδενική ή αρνητική καθώς εκείνοι που ασχολούνταν ήταν ταυτόχρονα και οι «έμπιστοι» της χούντας. Χωρίς να πω περισσότερα για τις αντιστασιακές κινήσεις στις οποίες πήρα μέρος εξωπανεπιστημιακά, θέλω να επισημάνω την αρνητική ή και εχθρική αυτή σχέση με τα κοινά και με τους κοινούς χώρους και να υπογραμμίσω την αλλαγή που συνέβη κατά την διάρκεια της κατάληψης της σχολής. Η αλλαγή αυτή οφειλόταν στο ότι σε όλο το διάστημα της κατάληψης είχαμε την ευθύνη για τη διαχείριση της «κοινής περιουσίας» πράγμα που μας έκανε να φροντίζουμε και να καθαρίζουμε τους χώρους αυτούς σαν το σπίτι μας! (η συγκεκριμένη κατάληψη ήταν η αρχή του φοιτητικού κινήματος που επέβαλε στην νεοσύστατη κυβέρνηση εθνικής ενότητας το νόμο για την αποχουντοποίηση των Πανεπιστημίων – Σεπτέμβρης 1974).

Οι προηγούμενες σκέψεις για τη διάγνωση και το παράδειγμα αλλαγής σχέσης με τους κοινούς χώρους και γενικότερα με τα κοινά απ’ τη στιγμή που συμμετέχουμε υπεύθυνα στη διαχείρισή τους, με οδηγούν στην πρόταση κατευθύνσεων βελτίωσης της βασικής αυτής κακής σχέσης του έλληνα πολίτη με τα κοινά. Νομίζω πως μια ενεργή συμμετοχή του κάθε πολίτη στη διαχείριση των κοινών θα μπορούσε με το χρόνο να αλλάξει τη νοοτροπία του… αναρχικού κοτζαμπάση. Καταλαβαίνω πως η ιδέα μου είναι δύσκολη στην εφαρμογή της καθώς η αντιπροσωπευτική δημοκρατία με την οποία κυβερνούμαστε θεωρητικά την εμπεριέχει. Με το να ψηφίζει όμως κάθε τέσσερα χρόνια ο έλληνας πολίτης βρίσκεται μακριά από τις λογικές με τις οποίες στέκεται όρθια η πολιτεία και δεν μπορεί έτσι να τις κάνει δικές του.

Η γενίκευση ενός είδους «επιτροπών διαχείρισης της πολιτείας» στις οποίες θα συμμετέχουν κατά διαστήματα όλοι οι πολίτες και των οποίων η γνώμη θα είναι απαραίτητη και θα επιβάλλεται για την επικύρωση κάθε νόμου, καθώς και για την επαλήθευση εφαρμογής του, νομίζω πως μπορεί να επιτρέψει την καλλιέργεια της έννοιας του πολίτη, της αλληλεγγύης με τον συν-πολίτη, της φροντίδας των κοινών και του σεβασμού των νόμων που τα διέπουν. Καταλαβαίνω πως αυτό που προτείνω είναι η βίωση, σαν βίωμα και σαν εμπειρία, της δημοκρατίας στην πρωταρχική της μορφή (κράτος δηλαδή του δήμου!) καθώς η σημερινή αντιπροσωπευτική μορφή της αφήνει τους πολίτες μακριά απ΄ το περιεχόμενό της. Νομίζω πως αυτή η πρόταση ανοίγει μία προοπτική αλλαγής.


*(Ο Κώστας Νασίκας είναι ψυχαναλυτής και συγγραφέας, μέλος της γαλλικής ψυχαναλυτικής εταιρείας, Ιατρικός υπεύθυνος του Κέντρου Εφήβων της Lyon, διδάσκει και συμμετέχει στην έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Lyon. Επίσης έχει πτυχίο φιλοσοφίας, όπως και εθνολογίας)