Το domain name www.wikipedia.org εμφανίστηκε σαν σήμερα, στις 15 Ιανουαρίου 2001, και στα δέκα χρόνια ζωής του έχει αλλάζει ριζικά τον τρόπο που ο άνθρωπος του 21ου αιώνα αναζητά, ανταλλάσσει και μεταδίδει γνώσεις και πληροφορίες. Η «ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια» αποτελεί σήμερα τον πλέον δημοφιλή μη-κερδοσκοπικό ιστότοπο στον ψηφιακό κόσμο και καλεί όλους τους «Wikipedians» κατά μήκος του πραγματικού κόσμου να συγκεντρωθούν για να γιορτάσουν τα γενέθλιά της.

Η ιδέα των Jimmy Wales και Larry Sanger ήταν σίγουρα ριζοσπαστική: Μια γιγαντιαία και δωρεάν συλλογή της ανθρώπινης γνώσης, στην οποία μπορεί να συνεισφέρει ο οποιοσδήποτε, ενώ η δυνατότητα να επιμεληθεί ο καθένας ελεύθερα το περιεχόμενο των άρθρων ελαχιστοποιεί σε μεγάλο βαθμό τις αναξιόπιστες και μεροληπτικές καταχωρήσεις.

Η επανάσταση που ευαγγελίζεται η Wikipedia είναι διπλή. Πρώτον, ο έλεγχος της «αλήθειας» φεύγει από τα χέρια συγκεκριμένων και κατεστημένων θεσμών που πολλές φορές στο παρελθόν υπήρξαν εξαρτημένοι από διάφορα συμφέροντα. Δεύτερον, ο ελεύθερος, διαδικτυακός και ευκολοδιάβαστος χαρακτήρας της εγκυκλοπαίδειας ανοίγει πρωτοφανείς δρόμους για την εκπαίδευση.

Φυσικά, η Wikipedia δεν μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστη, ακριβής και αμερόληπτη ως βιβλιογραφική πηγή για ακαδημαϊκούς, φοιτητές και δημοσιογράφους, λόγω της «ανοιχτής» φύσης της, αλλά ο κοινωνικός της ρόλος παραμένει καθοριστικός. Στις αμερικανικές εκλογές του 2008, η εγκυκλοπαίδεια ήταν από τους βασικότερους τρόπους γνωριμίας των ψηφοφόρων με τους υποψηφίους, ενώ έχει εύστοχα σημειωθεί πως το να είναι κανείς καταχωρημένος στη Wikipedia αποτελεί σήμερα status symbol.

Με περισσότερους από 400 εκατομμύρια επισκέπτες παγκοσμίως και με 17 εκατομμύρια άρθρα σε 262 γλώσσες, η κοινωνική και πολιτισμική επιρροή της Wikipedia είναι αναμφισβήτητη. Πρόκειται ενδεχομένως για τη βίβλο του 21ου αιώνα, με το συγγραφέα όμως να χαρακτηρίζεται από πρωτοφανή πλουραλισμό και να αναδεικνύεται σε πρόσωπο της χρονιάς για το 2006 από το περιοδικό TIME.

Βέβαια, αρκετοί είπαν πως ήταν κάπως υποκριτικό και αποπροσανατολιστικό εκ μέρους του περιοδικού να βγάλει νικητή τον «Εσείς», δηλαδή τα εκατομμύρια των ανώνυμων συντελεστών στο Wikipedia, το YouTube, το MySpace, κλπ, τη στιγμή που ο έτερος διεκδικητής ήταν ο Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, ενώ οι ίδιοι οι ανώνυμοι χρήστες μέσω διαδικτυακής ψηφοφορίας έδωσαν το χρίσμα στον Ούγκο Τσάβες με ποσοστό 35%.

Παράλληλα, θα ήταν τουλάχιστον άστοχο να πει κανείς πως ο έλεγχος των media και –συνεπώς– του ορισμού της «αλήθειας» έχει περάσει στα χέρια του κόσμου. Όπως άλλωστε αποκάλυψε το λογισμικό που σκαρφίστηκε ένας Αμερικανός φοιτητής, αρκετές εταιρείες και οργανώσεις (Microsoft, CIA, Shell, Βατικανό, κλπ) έχουν επέμβει στη Wikipedia για να «καλλωπίσουν» κάπως τη δημόσια εικόνα τους ή να υποδαυλίσουν ανταγωνιστές και επικριτές τους.

«Η Wikipedia γιορτάζει τα 750 χρόνια της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας» έγραφε το εξώφυλλο της σατιρικής εφημερίδας The Onion τον Ιούλιο του 2006, ειρωνευόμενο την ακρίβεια της εγκυκλοπαίδειας. Γνωστός επικριτής της Wikipedia είναι και ο διάσημος σατιρικός Stephen Colbert, που εφηύρε τον όρο ‘Wikiality’ (από το wiki και reality), θέλοντας να πει πως «πραγματικότητα είναι ό,τι συμφωνήσουν οι πολλοί», αλλά και τον όρο ‘Wikilobbying’ εξηγώντας ότι «όταν το χρήμα καθορίζει τις καταχωρήσεις, η πραγματικότητα γίνεται εμπόρευμα».

Βέβαια, η θεμελιώδης αρχή της εγκυκλοπαίδειας είναι η πολιτική της ουδετερότητας, «κάτω από την οποία οι διάφορες απόψεις συγκεντρώνονται χωρίς να γίνεται προσπάθεια να καθοριστεί μια αντικειμενική αλήθεια», προλαβαίνοντας έτσι όσους σπεύδουν να μιλήσουν για την υποκειμενικότητα της γνώσης και της πραγματικότητας. Ωστόσο, αρκετοί είναι αυτοί που βρίσκουν τρομακτικό το γεγονός πως εκατομμύρια χρήστες σε όλο τον πλανήτη μαθαίνουν κάτι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, με αποτέλεσμα τη ομογενοποίηση των συνειδήσεων.

Ίσως το σημαντικότερο επιχείρημα κατά της κυριαρχίας της Wikipedia πάνω στη γνώση, είναι ότι υποβόσκει το φαινόμενο της «συστημικής προκατάληψης», δηλαδή το γεγονός πως αναπαράγονται υποσυνείδητα ορισμένοι καθιερωμένοι τρόποι σκέψης. Για παράδειγμα, το 87% των συντελεστών είναι άντρες και κατ’ επέκταση, η συνολικότερη προσέγγιση των άρθρων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ανδροκρατική.

Σε κάθε περίπτωση, η Wikipedia αποτελεί ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο που έχει μεταμορφώσει ριζικά τον πολιτισμό της γνώσης και είναι λογικό να καθρεφτίζει ορισμένες παθογένειες της κοινωνίας. Χαρακτηρίζεται όμως από έναν πρωτοφανή βαθμό δημοκρατικότητας, μιας και μπορεί κανείς να μπει στη Wikipedia και να κριτικάρει ελεύθερα την ίδια τη Wikipedia.

Γιορταστικές εκδηλώσεις για τα 10α γενέθλια της «ελεύθερης εγκυκλοπαίδειας» θα πραγματοποιηθούν σε πολλές πόλεις της Ελλάδας:

Αθήνα:

• Σάββατο 15 Ιανουαρίου στις 15:00, στο R53, στην Πλάκα

• Κυριακή 16 Ιανουαρίου στις 12:30μμ, στο Epoca Caffe, στους Αμπελόκηπους (Σινώπης 6, πλησίον στάσης Μετρό Αμπελόκηποι)

• Δευτέρα 17 Ιανουαρίου στις 17:30, στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

Πειραιάς:

• Σάββατο 22 Ιανουαρίου στις 16:00 στο Flocafe, στη Μαρίνα Ζέας

Θεσσαλονίκη:

• Πέμπτη 13 Ιανουαρίου στις 22:00, στο La Rosa Negra

Πάτρα:

• Σάββατο 15 Ιανουαρίου στις 12:00, στο καφέ Σταθμός

Λάρισα:

• Κυριακή 16 Ιανουρίου στις 17:00, στο καφέ Ερμής στην Τρίγωνη Πλατεία