Προτού ο Γουτεμβέργιος εφεύρει την τυπογραφία, η γνώση μεταδιδόταν προφορικά και οπτικά. Στη συνέχεια, μεταδιδόταν γραπτά. Ωστόσο, πλέον βρισκόμαστε σε μια εποχή «δεύτερης προφορικότητας» μέσω της πληθωρικής δομής του Ίντερνετ. Τα 500 χρόνια που μεσολάβησαν, λοιπόν, από τον 15ο αιώνα έως σήμερα, άραγε αποτελούν μία απλή ιστορική παρένθεση -ή μάλλον μία «Παρένθεση του Γουτεμβέργιου»;

Ads

Ο καθηγητής Thomas Pettitt του Πανεπιστημίου της Νότιας Δανίας, ο οποίος πρωτοεισήγαγε αυτόν τον όρο σε ομιλία του στο MIT, εξηγεί σε πρόσφατη συνέντευξή του ότι ουσιαστικά «οδεύουμε μπρος, προς το παρελθόν». Υποστηρίζει ότι, όπως το βιβλίο αναδείχτηκε σε διανοητικό αντικείμενο και η ίδια η αλήθεια κατάφερε να χωρέσει μέσα σε κείμενο, η αναξιοπιστία μάς ωθεί να επιστρέψουμε σε φόρμες επικοινωνίας που υπήρχαν στην προ-τυπογραφίας εποχή.

«Η μεγάλη επανάσταση του Γουτεμβέργιου άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και τον τρόπο που κατηγοριοποιούμε ό,τι βρίσκεται σε αυτόν. Όσον αφορά πράγματα, όμως, όπως η αλήθεια ή αξιοπιστία όσων ακούμε στα ΜΜΕ, τότε νομίζω ότι είμαστε μπροστά σε μια κακή εποχή».

Παλαιότερα υπήρχε ιεραρχία, υποστηρίζει ο καθηγητής. Όλοι πίστευαν ότι στα βιβλία έχεις την αλήθεια. Επειδή το βιβλίο ήταν κάτι σταθερό, φαινόταν ειλικρινές. Δινόταν η εντύπωση ότι κάποιος πολύ έξυπνος ή πολύ ευφυής δημιούργησε αυτό το καλλιτέχνημα. Μπορούσες να βασιστείς στις τυπωμένες λέξεις, (διαμορφωμένες) σε όμορφες στρωτές στήλες, με ωραία περιθώρια.

«Και τότε, φυσικά, τα βιβλία δεν ήταν τόσο αξιόπιστα. Μάλιστα, οι εφημερίδες και τα ενημερωτικά φυλλάδια πολύ πιο αναξιόπιστα. Και οι φήμες που άκουγες στο δρόμο ήταν οι λιγότερο αξιόπιστες από όλα». Ο καθηγητής εξηγεί ότι πολύ πιθανόν τα βιβλία να μην είναι πιο αξιόπιστα από ότι οι φήμες που ακούει κανείς στο δρόμο, γιατί πολύ απλά, όσο προσεγμένο κι αν είναι ένα βιβλίο, δεν παύει να σημαίνει ότι «απλά κάποιος το ‘φτιαξε».

Κι έτσι οδηγηθήκαμε στη σημερινή εποχή, όπου ενώ βαλλόμαστε από τεράστιο όγκο πληροφορίας στο διαδίκτυο, φερόμενης ως αξιόπιστης, δεν μπορούμε να την εμπιστευτούμε και επιλέγουμε να πληροφορούμαστε και να γινόμαστε φορείς της αλήθειας από άλλες πηγές.

«Ο Τύπος δεν είναι πλέον εγγύηση για την αλήθεια. Ο Τύπος, η δημοσιογραφία, οι εφημερίδες πρέπει να βρουν το δρόμο τους… να βρουν μία καινούργια θέση σ’ αυτό το επικοινωνιακό χάος όπου δε μπορείς να αποφασίσεις το επίπεδο, το προφίλ, την αξία του μηνύματος από τη φόρμα στην οποία βρίσκεται το μήνυμα», συμβουλεύει ο Δανός καθηγητής.

Κοιτώντας τις φήμες, ως ένα είδος πρωτόγονης μορφής Τύπου του 16ου και 15ου αιώνα, ο Pettitt αναρωτιέται: «Πώς ο κόσμος από μόνος του όταν δεν υπήρχαν βιβλία, ξεχώριζε την αλήθεια; Πώς αποφάσιζαν σε τι μπορούσαν να βασιστούν και σε τι όχι;” Αν αναλογιστούμε αυτό, προσθέτω εγώ, τότε μάλλον οδηγούμαστε στο κλισέ συμπέρασμα ότι η ιστορία κάνει κύκλους και ο Γουτεμβέργιος με τη σειρά του ήταν η ενδιάμεση οδός που μας οδηγεί ξανά στο παρελθόν».