Ο Νίκος Καζαντζάκης «βασανίσθηκε όσο κανένας άλλος νεοέλληνας συγγραφέας. Η Εκκλησία τον καταδίωξε, η πολιτεία το ίδιο. Δεν του έδιναν διαβατήριο, του ματαίωσαν τη βράβευση με το Νόμπελ, του έστελναν μυστικούς αστυνομικούς, τον συκοφάντησαν», τονίζει ο Πάτροκλος Σταύρου, θετός γιος της Ελένης Καζατζάκη.

Ads

Ο κ. Σταύρου διετέλεσε υφυπουργός του αρχιεπισκόπου Μακαρίου και των τριών επόμενων προέδρων της Κύπρου (Κυπριανού, Βασιλείου και Κληρίδη), επίτιμος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής. Η Ελένη Καζαντζάκη έγινε θετή μητέρα τού κατά 30 χρόνια νεότερου Πάτροκλου Σταύρου, το 1982 και όταν εκείνη «έφυγε» το 2004, σε ηλικία 101 ετών, εκείνος μάθαινε ότι ήταν και ο αποκλειστικός κληρονόμος της μοναδικής περιουσίας της, των πνευματικών δικαιωμάτων του Νίκου Καζαντζάκη.

Μιλώντας στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο κ. Σταύρου εξηγεί πως η γνωριμία του με την Ελένη Καζαντζάκη, όπως σε όλες τις δυνατές σχέσεις, συνδέεται με δύσκολους καιρούς. Ξεκινάει με την πρώτη και τελευταία επίσκεψη του Νίκου Καζαντζάκη στην Κύπρο το 1926, στην οποία αναφερόταν συνεχώς και με πάθος στα γραπτά του. Την Κύπρο και την Κρήτη τις ονόμαζε «ηρωϊκές αυτάδελφες». Ήταν τότε μαζί του και η Ελένη, με την οποία συζούσε αμέσως μετά τον χωρισμό του από την ποιήτρια Γαλάτεια, κόρη του λόγιου εκδότη Στυλιανού Αλεξίου.

Κάμποσα χρόνια μετά, στα δραματικά γεγονότα του 1964, η Ελένη που έμενε πια στη Γενεύη ευαισθητοποιήθηκε και έστειλε στον Μακάριο επιστολή συμπαράστασης και μία επιταγή, ως βοήθεια στα θύματα. «Το γράμμα ήταν πολύ θερμό και τα χρήματα προέρχονταν από το έργο του Καζαντζάκη, οπότε ήταν σαν να τα έστελνε ο ίδιος».

Ads

Το 1967, μετά τη χούντα στην Ελλάδα, η Ελένη, διηγείται ο κ. Σταύρου, εξέφρασε την επιθυμία να έρθει πάλι στην Κύπρο. «Την κάλεσα επισήμως ως φιλοξενουμένη του Μακαρίου. Την παραλάβαμε από το αεροδρόμιο και έδωσε και μία διάλεξη για τον Καζαντζάκη. Τότε δεθήκαμε πολύ. Από τον Νοέμβρη του ΄67 έγινε άτυπο μέλος της οικογένειάς μας. Έκτοτε το σπίτι μας ήταν δικό της, είτε στην Κύπρο είτε στην Αθήνα, στη Βούλα. Τις διακοπές τις περνούσαμε πάντα μαζί. Μία αμοιβαία αγάπη μας είχε φέρει κοντά για πάντα. Τα γεγονότα της εποχής είναι γνωστά. Η χούντα στην Ελλάδα ήξερε ότι θα μπουν οι Τούρκοι, και στην Κύπρο δεν άφηναν κανένα να πυροβολήσει Τούρκο, απειλώντας ότι θα εκτελεστεί επιτόπου. “Τα Μεμέτια κάνουν γυμνάσια”, έλεγαν για να μας παραπλανήσουν. Προδοσία!».

Τον Καζαντζάκη τον γνώρισε μόνο μέσα από την Ελένη, που όπως γράφει και στο βιβλίο της «Νίκος Καζαντζάκης ο ασυμβίβαστος» ήταν «“σκληρός με τον εαυτό του, ανελέητος με τους άλλους”. Γεμάτος καλοσύνη και χιούμορ. Αγαπούσε τα ταξίδια και τα όνειρα. Από μικρός ήθελε να γίνει καλόγερος και μάλιστα πήγε σε κάποιο μοναστήρι για έξι μήνες, αλλά δεν βρήκα σε ποιό».

Ο ίδιος προσθέτει: «Φθόνος, φθόνος, φθόνος! Βασανίσθηκε όσο κανένας άλλος νεοέλληνας συγγραφέας. Η Εκκλησία τον καταδίωξε, η πολιτεία το ίδιο. Δεν του έδιναν διαβατήριο, του ματαίωσαν τη βράβευση με το Νόμπελ, του έστελναν μυστικούς αστυνομικούς, τον συκοφάντησαν. Τον χτύπησε η Δεξιά απαγορεύοντας τα βιβλία του, γιατί τον θεωρούσε λίγο δεξιό και περισσότερο αριστερό. Τον χτύπησε η Αριστερά γιατί θεωρούσε ότι ήταν λιγότερο αριστερός και περισσότερο δεξιός. Ακόμη και η πρώτη του γυναίκα, η Γαλάτεια, η οποία ζήτησε να κρατήσει το όνομά του μετά τον χωρισμό -παρότι είχε ένα όνομα γνωστό στους φιλολογικούς κύκλους- έγραψε εναντίον του. Αλλά ο Καζαντζάκης σχολίαζε μεγαλόθυμα: “Καημένη Γαλάτεια, δεν της έπρεπε τέτοια τύχη, να γράφει με το όνομά μου εναντίον μου”. Μόνο, η Κυπριακή Εκκλησία δεν είπε ποτέ τίποτε εναντίον του».

Στην υιοθεσία, σύμφωνα με τον κ. Σταύρου, έφτασαν έπειτα από μεγάλη επιμονή της Ελένης. «Έλεγε θα πεθάνω σαν την καλαμιά στον κάμπο. Της έλεγα “υπάρχει περίπτωση να σε αφήσω εγώ; Αλλά ήθελε πολύ να έχει ένα παιδί… και εγώ κουράστηκα να φέρω αντίρρηση… Την αγαπούσα περισσότερο κι από τη μητέρα μου. Δεν ήθελα να της χαλάσω χατίρι. Πολλές φορές μου τηλεφωνούσε από την Αθήνα, όπου βρισκόταν με την γυναίκα μου και την κόρη μου, στην Κύπρο για να μου πει πόσο θα ΄θελε να δει μία ωραία παράσταση, ή μία συναυλία στο Ηρώδειο. Κι εγώ έπαιρνα το αεροπλάνο και ερχόμουν να της κάνω έκπληξη. “Ελένη είσαι έτοιμη για τη συναυλία;», φώναζα από την πόρτα του κήπου. Και εκείνη τρελαινόταν. Της έκανες μία χάρη και ήταν σαν να της χάριζες τον κόσμο».

Η Ελένη Σαμίου παντρεύτηκε τον Καζαντζάκη το 1945 στον Άη Γιώργη τον Καρύτση με κουμπάρο τον Σικελιανό και τη γυναίκα του. Ήταν, όμως, μαζί, από το 1924, όταν εκείνη ήταν 21 χρόνων και εκείνος 41. Εκείνος «έφυγε» το 1957 και εκείνη τον ακολούθησε το 2004 την ημέρα των γενεθλίων του…