Έρευνα που εκπονήθηκε (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2004) αναφορικά με τη διδασκαλία της Ιστορίας στο Λύκειο κατέδειξε αδυναμίες στην ορθή και αποτελεσματική διδασκαλία του εν λόγω αντικειμένου. Ειδικότερα, η έρευνα εντόπισε ως αιτία του προβλήματος την ελλιπή εξειδίκευση των εκπαιδευτικών, πρόβλημα που απορρέει από την ενσωμάτωση του κλάδου καθηγητών Ιστορίας στον ευρύτερο κλάδο Φιλολόγων (ΠΕ02) σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν προβλέπεται από τα τμήματα Ιστορίας των Πανεπιστημιακών Σχολών η αντίστοιχη διδακτική κατάρτιση των σπουδαστών. Γράφει η Έφη Γεωργοπούλου

Όπως αναφέρεται στην εν λόγω έρευνα, ανάλογα συμπεράσματα διατυπώθηκαν και σε ευρύτερη έρευνα του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας στην οποία επισημάνθηκε η ανάγκη επιμόρφωσης των Ιστορικών ως προς τις μεθόδους διδασκαλίας, το αναλυτικό πρόγραμμα, τους σκοπούς και τους στόχους του μαθήματος. Παράλληλα, επειδή οι ποιοτικές αδυναμίες και οι αναχρονισμοί στα αναλυτικά προγράμματα και οι ελλείψεις στην πάσης φύσεως υλικοτεχνική υποδομή έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η εκπαίδευση Ενηλίκων μπορεί να καλύψει σε μεγάλο βαθμό τις ελλείψεις του εκπαιδευτικού συστήματος (Βεργίδης, 2008α), η συστηματική και ενδοϋπηρεσιακή επιμόρφωση καταγράφεται ως μείζον αίτημα.

Με βάση το νόμο (Ν.3191/2003) για την προώθηση της δια βίου εκπαίδευσης και μάθησης (Βεργίδης , 2008α : 75) οι ανάγκες επιστημονικής εξειδίκευσης των εκπαιδευτικών (Βεργίδης ,2008β) κρίνονται επιτακτικές.

Ο σκοπός ενός προγράμματος επιμόρφωσης αφορά στην κατάρτισή των εκπαιδευτικών στο μάθημα της ιστορίας με κριτήριο τα νέα δεδομένα της διδασκαλίας στο πλαίσιο των ευρύτερων αλλαγών που εφαρμόζονται τα τελευταία χρόνια στην εκπαίδευση και αφορούν στις νέες μεθόδους διδασκαλίας και τα τεχνικά μέσα που αξιοποιούνται (Παπάς, 1996).

Οι επιμέρους εκπαιδευτικοί στόχοι αφορούν :
 
1)     Στο επίπεδο των γνώσεων -γνωστικών στόχων ( Courau, 1994):
οι εκπαιδευόμενοι να γνωρίσουν τη θεωρία που εισάγει τα νέα παιδαγωγικά δεδομένα στην εκπαίδευση.       

Ειδικότερα, επιδιώκεται ώστε οι εκπαιδευόμενοι :
► να κατανοήσουν τη θεωρία του Vygotsky σχετικά με τη «ζώνη επικείμενης ανάπτυξης» ( Vygotskyστο AddisonStone, 1999)  και να συγκρατήσουν τον όρο «υποστήριξη»(scaffolding) (Wood, Bruner & Rossστο AddisonStone, 1999) για να προσδιορίσουν τον υποστηρικτικό ρόλο του Ενήλικα στη μάθηση του παιδιού με χαρακτηριστικά την αλληλεπίδραση και την οικειοποίηση ,
► να προσδιορίσουν το νέο ρόλο της εκπαίδευσης, όπως αυτός ορίζεται με βάση τη «μετασχηματιστική παιδαγωγική» (Cummins, 1996) και να αναπαράγουν (Noye’ & Piveteau, 1997) τη συνεργατική κριτική διερεύνηση, ώστε να επιτύχουν τη σύνδεση του περιεχομένου των μαθημάτων με την ατομική και συλλογική εμπειρία των ιδίων και κατ’ επέκταση και των μαθητών τους,
► να καταλάβουν ότι η μαθητοκεντρική μορφή διδασκαλίας είναι αυτή που πρέπει να εφαρμόζουν με πρωταρχικό μέλημα την κινητοποίηση των μαθητών μέσα από συνεχείς μαθησιακές δραστηριότητες ( Δερβίσης, 2002) ,
► να ορίσουν και να προσδιορίσουν την αξία της Βιωματικής – Επικοινωνιακής διδασκαλίας (Χρυσαφίδης, 2002) μέσα από τη διαθεματική προσέγγιση με τη χρήση της μεθόδου project (Ανδρούσου & Μάγος, 2001),
► να κατονομάζουν τα είδη και τη συμβολή των εποπτικών μέσων διδασκαλίας (Βαλάκας, 2008) στη διδασκαλία της ιστορίας .
 
2)     Στο επίπεδο κατανόησης – ψυχοκινητικοί στόχοι και δεξιότητες ( Courau, 1994) επιδιώκεται ώστε :
► να οργανώνουν πλάνο μαθήματος με βάση τη μέθοδο της διαθεματικής προσέγγισης (Ανδρούσου & Μάγος, 2001), με βάση την αξιοποίηση των προσωπικών βιωμάτων των μαθητών και στόχο την ομαδική εργασία για την ενεργοποίησή τους ,
► να επιλέγουν το κατάλληλο εποπτικό μέσο (εκπαιδευτική ταινία, ηχητικό ντοκουμέντο, φωτογραφίες, διαδραστικό πίνακα με σχεδιαγράμματα κ.τ.λ.) και να το αξιοποιούν σωστά με στόχο την καλύτερη κατανόηση των ιστορικών γεγονότων από τους μαθητές ,
► να κατανοήσουν την αξία της τέχνης ως μέσο κριτικού στοχασμού σε συνάρτηση με την εκάστοτε ιστορική επικαιρότητα (Μέγα, 2011) .
 
3)     Στο επίπεδο των στάσεων (Rogers, 1996), του θυμικού στόχου ή αυτογνωσίας ή συμπεριφοράς καλούνται :
► να απορρίψουν το παρωχημένο πρότυπο του εκπαιδευτικού –παντογνώστη ,
► να υιοθετήσουν τους νέους τρόπους διδασκαλίας που υποκινούν το μαθητή σε ενεργητικότερη συμμετοχή,
► να προτιμούν τις νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση και ειδικότερα στη διδασκαλία της ιστορίας ,
► να αμφισβητήσουν τον εθνοκεντρισμό στην εκπαίδευση μέσα από τη διδασκαλία μιας ιστορίας που δίνει εναύσματα για περαιτέρω κριτική σκέψη, κατανόηση της υφιστάμενης κατάστασης και προώθηση του ανθρωπιστικού ιδεώδους.
 
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΩΣ ΜΕΣΟ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 

Η αξία της τέχνης στη μάθηση είναι αναμφισβήτητη, καθώς προάγει τη δημιουργική σκέψη και τον κριτικό στοχασμό (Μέγα, 2011). Ειδικότερα, όσον αφορά την Εκπαίδευση Ενηλίκων η αισθητική εμπειρία συμβάλλει στην ανάπτυξη γνώσεων, στάσεων και δεξιοτήτων. Ωστόσο, πέραν αυτού, στο πεδίο της εκπαίδευσης Ενηλίκων η αισθητική εμπειρία λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο της μετασχηματίζουσας μάθησης , καθώς αποτελεί αφορμή για κριτικό στοχασμό (Κόκκος, 2011).

Συνεπώς, συντελεί στην επαναξιολόγηση των παγιωμένων παραδοχών των Ενηλίκων και για το λόγο αυτό προσφέρεται για «εργαλείο» μάθησης.
Για αυτό το σκοπό επιλέγονται πέντε έργα τέχνης, που παρατίθενται στη συνέχεια, τα οποία πραγματεύονται θέματα ιστορικά και μπορούν να αποτελέσουν εφαλτήριο για κριτικό στοχασμό και αυτοστοχασμό των εκπαιδευτικών αναφορικά με τη διδακτική αξία της τέχνης στη διδασκαλία της Ιστορίας Γ΄ Λυκείου.

1. Ποίημα

 
Τίτος Πατρίκιος «Οφειλή»

Μέσα από τόσο θάνατο που έπεσε και πέφτει,
πολέμους, εκτελέσεις, δίκες, θάνατο κι άλλο θάνατο
αρρώστεια, πείνα, τυχαία δυστυχήματα,
δολοφονίες από πληρωμένους εχθρών και φίλων,
συστηματική υπόσκαψη κ” έτοιμες νεκρολογίες
είναι σα να μου χαρίστηκε η ζωή που ζω.
Δώρο της τύχης, αν όχι κλοπή απ” τη ζωή άλλων,
γιατί η σφαίρα που της γλύτωσα δε χάθηκε
μα χτύπησε το άλλο κορμί που βρέθηκε στη θέση μου.
Έτσι σα δώρο που δεν άξιζα μου δόθηκε η ζωή
κι όσος καιρός μου μένει
σαν οι νεκροί να μου τον χάρισαν
για να τους ιστορήσω.

2. Ποίημα

 
Τάσος Λειβαδίτης, Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκαιο.
Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις, τα χείλια σου θα ματώσουν απ’ τις φωνές
το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες – μα ούτε βήμα πίσω.
Κάθε κραυγή σου μια πετριά στα τζάμια των πολεμοκάπηλων
Κάθε χειρονομία σου σα να γκρεμίζει την αδικία.
Και πρόσεξε: μη ξεχαστείς ούτε στιγμή.
Έτσι λίγο να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια
αφήνεις χιλιάδες παιδιά να κομματιάζονται την ώρα που παίζουν ανύποπτα στις
πολιτείες
μια στιγμή αν κοιτάξεις το ηλιοβασίλεμα
αύριο οι άνθρωποι θα χάνουνται στη νύχτα του πολέμου
έτσι και σταματήσεις μια στιγμή να ονειρευτείς
εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα θα γίνουν στάχτη κάτω από τις οβίδες.
Δεν έχεις καιρό
δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.
 
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
μπορεί να χρειαστεί ν’ αφήσεις τη μάνα σου, την αγαπημένη
ή το παιδί σου.
Δε θα διστάσεις.
Θ’ απαρνηθείς τη λάμπα σου και το ψωμί σου
Θ’ απαρνηθείς τη βραδινή ξεκούραση στο σπιτικό κατώφλι
για τον τραχύ δρόμο που πάει στο αύριο.
Μπροστά σε τίποτα δε θα δειλιάσεις κι ούτε θα φοβηθείς.
Το ξέρω, είναι όμορφο ν’ ακούς μια φυσαρμόνικα το βράδυ,
να κοιτάς εν’ άστρο, να ονειρεύεσαι
είναι όμορφο σκυμένος πάνω απ’ το κόκκινο στόμα της αγάπης σου
Να την ακούς να σου λέει τα όνειρα της για το μέλλον.
Μα εσύ πρέπει να τ’ αποχαιρετήσεις όλ’ αυτά και να ξεκινήσεις
γιατί εσύ είσαι υπεύθυνος για όλες τις φυσαρμόνικες του κόσμου,
για όλα τ’ άστρα, για όλες τις λάμπες και
για όλα τα όνειρα
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.
 
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
μπορεί να χρειαστεί να σε κλείσουν φυλακή για είκοσι ή
και περισσότερα χρόνια
μα εσύ και μες στη φυλακή θα θυμάσαι πάντοτε την άνοιξη,
τη μάνα σου και τον κόσμο.
Εσύ και μες απ’ το τετραγωνικό μέτρο του κελιού σου
θα συνεχίσεις τον δρόμο σου πάνω στη γη.
Κι όταν μες στην απέραντη σιωπή, τη νύχτα
θα χτυπάς τον τοίχο του κελιού σου με το δάχτυλο
απ’ τ’ άλλο μέρος του τοίχου θα σου απαντάει η Ισπανία.
Εσύ, κι ας βλέπεις να περνάν τα χρόνια σου και ν’ ασπρίζουν
τα μαλλιά σου
δε θα γερνάς.
Εσύ και μες στη φυλακή κάθε πρωί θα ξημερώνεσαι πιο νέος
Αφού όλο και νέοι αγώνες θ’ αρχίζουνε στον κόσμο
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
 
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
θα πρέπει να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό.
Αποβραδίς στην απομόνωση θα γράψεις ένα μεγάλο τρυφερό
γράμμα στη μάνα σου
Θα γράψεις στον τοίχο την ημερομηνία, τ’ αρχικά του ονόματος σου και μια λέξη:
Ειρήνη
σα να ‘γραφες όλη την ιστορία της ζωής σου.
Να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό
να μπορείς να σταθείς μπροστά στα έξι ντουφέκια
σα να στεκόσουνα μπροστά σ’ ολάκαιρο το μέλλον.
Να μπορείς, απάνω απ’ την ομοβροντία που σε σκοτώνει
εσύ ν’ ακούς τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που
τραγουδώντας πολεμάνε για την ειρήνη.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.
 
3. Πίνακας Ζωγραφικής

Τίτλος	Εμφύλιος πόλεμος
Ζωγράφος	Νίκος Εγγονόπουλος (1910 – 1985)
Χαρακτηριστικά	270 Χ 376, ελαιογραφία σε μουσαμά
Έτος	1949
Πηγή
Μουσείο /Γκαλερί	(?)

 
4. Κινηματογραφικό έργο

 
5. Κινηματογραφικό έργο

 
Τα πέντε έργα τέχνης που έχουν επιλεγεί αφορούν σε ένα « ευαίσθητο» για την ελληνική κοινωνία ζήτημα, αυτό του εμφυλίου πολέμου (1946 – 1949).
Τα κριτικά ερωτήματα που διατυπώνονται είναι τα εξής :

1. Κατά πόσο το συναίσθημα μπορεί να αποτελέσει ιστορική μαρτυρία;
2. Πώς η τέχνη «μεταφράζει» την ιστορία και με ποιο τρόπο μπορεί η υποκειμενική σκοπιά του δημιουργού να αξιοποιηθεί δημιουργικά;
3. Σε ποιο βαθμό η ιστορική πραγματικότητα μπορεί να μετατραπεί σε βιωματική εμπειρία για τον εκπαιδευόμενο μέσα από την τέχνη;
4. Πώς η τέχνη συνδέει την εθνική ιστορική πραγματικότητα με τις διεθνείς συγκυρίες ;

 
Κατ’ αυτόν τον τρόπο μέσω της αισθητικής εμπειρίας δίνονται ερεθίσματα στους εκπαιδευόμενους που θα προάγουν τη μετασχηματίζουσα μάθησή τους και θα τους οδηγήσουν σε μονοπάτια καινοτόμα όσον αφορά τη διδασκαλία- πραγμάτευση της ιστορίας μέσα στη σχολική τάξη με εργαλείο την τέχνη στις ποικίλες εκφάνσεις της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• AddisonStone, C. (1999). Τι λείπει από τη μεταφορά της «Σκαλωσιάς» στον όρο Υποστήριξη ( scaffolding); Στο D.Faulkner, K. Littleton, M. Woodhead. Εξέλιξη του Παιδιού στο Κοινωνικό Περιβάλλον : Μαθησιακές Σχέσεις στη Σχολική Τάξη. Τόμος Β΄ (μτφ. Α. Παυλογεωργάτου). Πάτρα : Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
• Ανδρούσου, Α. & Μάγος, Κ. (2001). Η Καθημερινή Εκπαιδευτική Πράξη. Στο Α. Ανδρουσου, Ν. Ασκούνη, Κ. Μάγος & Σ. Χρηστίδου – Λιοναράκη. Εκπαίδευση : Πολιτισμικές Διαφορές και Κοινωνικές Ανισότητες, Τόμος Β΄, (σ. 113 – 164). Πάτρα : Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
• Βαλάκας, Ι.(2008). Α. Κόκκος ( Επιμ). Είδη και λειτουργία των εποπτικών μέσων. Στο Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Ε. Γιαννακοπούλου, Ι. Γκιάστας Α. Κόκκος & Α. Τσιμπουκλή. Εισαγωγή στην Εκπαίδευση Ενηλίκων : Εκπαιδευτικές Μέθοδοι – Ομάδα Εκπαιδευομένων, Τόμος Δ΄, ( σσ. 91 – 168). Πάτρα : Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
• Βεργίδης, Δ. (2008α). Εισαγωγή στην Εκπαίδευση Ενηλίκων : Η Εξέλιξη της Εκπαίδευσης Ενηλίκων στην Ελλάδα και η Κοινωνικο-οικονομική Λειτουργία της. Τόμος Β΄. Πάτρα : Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
• Βεργίδης, Δ. (2008β). Σχεδιασμός και δόμηση προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων. Στο Δ. Βεργίδης & Α. Καραλής. Εισαγωγή στην Εκπαίδευση Ενηλίκων : Σχεδιασμός, Οργάνωση και Αξιολόγηση Προγραμμάτων. Τόμος Γ, (σσ. 15 – 66). Πάτρα : Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
• Courau, S. (1994). Τα βασικά «εργαλεία» του εκπαιδευτή ενηλίκων. Αθήνα : Μεταίχμιο. (2000).
• Cummins, J. (1996). Σκούρτου, Ε.( Επιμ.). Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση : Εκπαίδευση με σκοπό την Ενδυνάμωση σε μια Κοινωνία της Ετερότητας ( μτφ. Σ. Αργύρη). Αθήνα : Gutenberg. 2005.
• Δερβίσης, Στ. (2002). Διδακτική Μεθοδολογία – Ειδική Διδακτική : Ομαδοκεντρική Διδασκαλία. Θεσσαλονίκη. 2002.
• Κόκκος, Α. (2011). Μετασχηματίζουσα μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία : Η διαμόρφωση μιας μεθόδου. Στο Α. Κόκκος & Συνεργάτες. Εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες, ( σσ. 91-120). Αθήνα : Μεταίχμιο.
• Μέγα, Γ. ( 2011). Η τέχνη στο σχολικό σύστημα ως στοχαστική διεργασία. Στο Α. Κόκκος & Συνεργάτες.Εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες, ( σσ. 21-67). Αθήνα : Μεταίχμιο.
• Noye’, D. & Piveteau, J. (1997). Πρακτικός Οδηγός του Εκπαιδευτή. Αθήνα : Μεταίχμιο. (1999).
• Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. (2004). Οι αντιλήψεις των καθηγητών για το μάθημα της Ιστορίας στο Λύκειο :Πρόγραμμα Σπουδών – Διδακτική Μεθοδολογία – Αξιολόγηση του Μαθήματος – Επιμόρφωση. Ανακτήθηκε από : https://www.pi-schools.gr/content/index.php?lesson_id=8&ep=169
• Παπάς, Α. (1996). Μαθητοκεντρική Διδασκαλία. Αθήνα : Βιβλία για όλους. ( 1996).
• Rogers, A. (1996). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα : Μεταίχμιο.(1999).
• Χρυσαφίδης, Κ. (2002). Βιωματική – Επικοινωνιακή Διδασκαλία : Η εισαγωγή της Μεθόδου Project στο Σχολείο. Αθήνα : Gutenberg.

eranistis.net