Grooming είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για τη διαδικασία σύναψης σεξουαλικής σχέσης μεταξύ ενήλικα και παιδιού από την πλευρά του ενήλικα και αποτελεί μέρος της σεξουαλικής κακοποίησης. Μία μετάφραση θα μπορούσε να αποτελεί ο όρος ‘αποπλάνηση’, αν και ο όρος grooming αναφέρεται περισσότερο στην μακρόχρονη διαδικασία χειραγώγησης και προετοιμασίας, παρά στην ίδια την κακοποίηση. Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται ειδικά στους εφήβους και τις ερωτικές σχέσεις που συνάπτουν με ενήλικες μεγάλης διαφοράς ηλικίας. Πρεκατέ Βικτωρία. Εκπαιδευτικός -Ψυχολόγος-Συγγραφέας

Σε αυτές τις σχέσεις, ο/η έφηβος/η νομίζει ότι βιώνει μια πραγματική σχέση αγάπης, δηλώνει μάλιστα ερωτευμένος/η με τον ενήλικο. Το φαινόμενο είναι πολύ συνηθισμένο, εντείνεται δε από την εύκολη πρόσβαση ενηλίκων στους εφήβους χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι σημαντικό μέρος της πρόληψης να γνωρίζουν τα παιδιά για τη διαδικασία του grooming και να απομυθοποιήσουν τους ενήλικες που αναζητούν ερωτικές σχέσεις με παιδιά. Υπάρχει διαφορά στη σύναψη σχέσης μεταξύ ενός 19χρονου με μια 16χρονη και η σύναψη σχέσης ενός 34χρονου με μια 14χρονη. Η δεύτερη θεωρείται σχέση αποπλάνησης και είναι κακοποιητική ακόμη κι αν δεν υφίσταται βία από την πλευρά του ‘γαμπρού’, ακόμη κι αν το ανήλικο κορίτσι δηλώνει ερωτευμένο, ακόμη και αν υπάρξει τελικά γάμος!

Οι υγιείς σχέσεις βασίζονται σε ισορροπία δύναμης, ηλικίας, ενδιαφερόντων και αξιών. Τα παιδιά νιώθουν πολύ κολακευμένα αν ένας ενήλικας (ειδικά αν είναι ελκυστικός και χαρισματικός) τους δηλώνει ότι είναι ερωτευμένος μαζί τους και δεν αναρωτιούνται ‘Γιατί  ο 34χρονος δεν συνάπτει σχέσεις με συνομίληκές του;’ Γιατί δεν αποζητά άτομα της ηλικίας του, αλλά παιδιά;

Ποια παιδιά είναι ευάλωτα

Πολλά παιδιά, αγόρια και κορίτσια είναι ευάλωτα στην αποπλάνηση από ώριμους ενήλικες, ενώ σε κάποιες χώρες το φαινόμενο έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας (π.χ. στην Ν.Αφρική, μία από τις κυριότερες αιτίες εξάπλωσης του AIDS σε έφηβες είναι η κοινωνική πλέον συνήθεια φτωχές έφηβες να συνάπτουν σχέσεις με ώριμους παντρεμένους ενήλικες, οι λεγόμενοι ‘sugar daddies’.) Η αποπλάνηση είναι πιο συνηθισμένη στα κορίτσια, όμως αντίστοιχη κακοποίηση μπορεί να υπάρχει και από άνδρες προς αγόρια ή (σπανιότερα) από γυναίκες προς αγόρια ή κορίτσια. Το παραμελημένο κορίτσι, το κορίτσι που υποφέρει από πατρική έλλειψη, το κορίτσι με χαμηλή αυτοεκτίμηση λόγω κακοποίησης/εγκατάλειψης στην οικογένεια, το κορίτσι που έχει γαλουχηθεί να πιστεύει ότι ένα άνδρας θα τη ‘σώσει’, είναι πολύ εύκολο να αποζητήσει θαλπωρή, προσοχή και ασφάλεια σε μια ψευδαίσθηση: εκείνη της ερωτικής σχέσης με ένα μεγαλύτερο άνδρα.

Τα ΜΜΕ εδώ και δεκαετίες  βομβαρδίζουν τα κορίτσια (και τα αγόρια) με μηνύματα για πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα, ή ακόμη και σεξουαλική ελευθεριότητα.  Δεν βοηθούν δε καθόλου τα  κοινωνικά στερεότυπα, που κατηγορούν τα παιδιά για τη σεξουαλική ελευθεριότητα (‘η άτιμη που τον ξεμυάλισε!’) κι όχι τους ενηλίκους που τα εμπλέκουν ή τους διδάσκουν αυτή την ελευθεριότητα. Ίσως δεν έχουμε μάθει ακόμη να σκεφτόμαστε με όρους παιδικής προστασίας και ψυχολογίας του παιδιού…

Με όρους παιδικής προστασίας πρέπει όμως να μάθουμε να σκεφτόμαστε, καθώς και το 15χρονο, το 16χρονο και το 17χρονο, είναι ακόμη παιδιά! Μπορεί τα σώματά τους να έχουν σχηματιστεί πλήρως, να είναι σαν ώριμης γυναίκας ή άνδρα, η ψυχική ωριμότητά τους όμως, αλλά και η νοητική τους ετοιμότητα για τις σχέσεις είναι αυτή ενός παιδιού. Δεν έχουν συναίσθηση των σεξουαλικών διεγέρσεων που τα νεοσχηματισμένα σώματά τους μπορούν να προκαλέσουν σε ένα ενήλικο άτομο, δεν είναι ενημερωμένα για την αυτοπροστασία τους κι έτσι δεν καταλαβαίνουν  πόσο ευάλωτα είναι. Αν είναι έστω και λίγο συναισθηματικά στερημένα ή ανασφαλή, εύκολα θα εξιδανικεύσουν ένα άνδρα μεγαλύτερο, δήθεν ωριμότερο, δήθεν δυνατότερο, που μπορεί (στη δική τους ερμηνεία) να τους δώσει ασφάλεια, φροντίδα, προσοχή, σταθερότητα και θαυμασμό.

Ως αντάλλαγμα βέβαια προσφέρουν σεξ, αλλά χειραγωγούνται μέσα στη σχέση να δουν το σεξ ως ‘μέρος της αγάπης’ και από τα ΜΜΕ ως αναγκαστική κοινωνική επιταγή που πρέπει να πληρώσουν, όταν φτάσουν σε μια συγκεκριμένη ηλικία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα  έφηβης, που ενώ είχε χειραγωγηθεί για μεγάλο διάστημα να πιστεύει ότι ο κατά πολύ μεγαλύτερος, παντρεμένος σύντροφός της, πραγματικά την αγαπούσε, κατάφερε να μαζέψει την αυτοπεποίθησή της και να δοκιμάσει την υποτιθέμενη αγάπη του ‘ώριμου’, ζητώντας να σταματήσει η σεξουαλική δραστηριότητα, απλά να έχουν μόνο φιλική επικοινωνία. Εκείνος, όταν μετά από μερικές αποτυχημένες προσπάθειες επαναφοράς της σχέσης στα παλιά δεδομένα, είδε ότι δεν απέδιδαν, έκοψε κάθε επαφή μαζί της. Η έκβαση αυτή ήταν εξαιρετικά απροσδόκητη για την έφηβη, η οποία  είχε πιστέψει ότι ο λόγος της σχέσης ήταν η αμοιβαία και ανιδιοτελής αγάπη. Το γεγονός ότι οι έφηβοι παραμένουν σε σχέση με την ‘θέλησή τους’, δεν αναιρεί το γεγονός ότι θα έχει αρνητικά, αν όχι καταστροφικά, αποτελέσματα στην αυτοεκτίμηση του εφήβου, αλλά και στην ικανότητά του να εμπιστευτεί ανθρώπους αργότερα.

Η επιλογή των υποψήφιων θυμάτων γίνεται προσεκτικά. Ο ‘γαμπρός’ δείχνει ότι ‘δεν καίγεται’ να κάνει σχέση μαζί της, αλλά σιγά σιγά χτίζει μια σχέση εμπιστοσύνης με το θύμα. Της παρουσιάζεται άνετος, ‘cool’, δυνατός, ‘λεφτάς’, ενώ αποκρύπτει ότι μπορεί να είναι παντρεμένος ή ότι έχει σχέση με άλλες κοπέλες. Ο ‘ώριμος’ όμως φροντίζει να κρατήσει η έφηβη τη σχέση της μυστική από την οικογένειά της. Ξέρει ότι μπορεί να ξεγελάσει την έφηβη, αλλά όχι και τους γονείς της! (Εκτός αν –σπάνια, αλλά δυστυχώς συμβαίνει- η οικογένεια γνωρίζει και σιωπηλά ή ρητά συναινεί, γιατί εισπράττει υλικά οφέλη από τη σχέση).

Παρεπιπτόντως, αυτού τους είδους την τακτική ακολουθούν και οι επαγγελματίες προαγωγοί, βασικά σημεία της οποίας είναι: α)παίρνουν χρόνο να δημιουργήσουν σχέση εμπιστοσύνης με το θύμα, β) δείχνουν ότι ‘δεν καίγονται’, αλλά μπορούν να την αφήσουν ανά πάσα στιγμή, γ)η σχέση παρουσιάζεται ως μια σχέση αγάπης, κατά την οποία προσπαθεί σιγά σιγά να αποκόψει  το κορίτσι από πιθανές πηγές υποστήριξης, π.χ. οικογένεια, σχολείο κλπ. δ) όταν της ζητήσει για πρώτη φορά να ‘πάει’ με φίλους του, είναι γιατί του συνέβη κάτι ξαφνικό και απρόσμενο οικονομικά- αν τον αγαπά, θα τον βοηθήσει αυτή τη μία και μοναδική φορά (πλήρης περιγραφή των τακτικών στο συγκλονιστικό βιβλίο της Lydia Cacho ‘Sex slavery Inc’).

Ο δράστης φροντίζει να καλλιεργήσει την ιδέα μιας ξεχωριστής σχέσης με την έφηβη. Τη γεμίζει κοπλιμέντα για το πόσο σημαντική του είναι και ότι η σεξουαλική δραστηριότητα δεν είναι ανάγκη για εκείνον (‘δεν με νοιάζει για το σεξ, ούτε ήθελα να κάνω σχέση, αλλά σε ερωτεύτηκα’), ότι όλα είναι  αποτέλεσμα της δήθεν ακαταμάχητης αγάπης για αυτήν. Αν το παιδί είναι συνεσταλμένο σχετικά με τη σεξουαλική δραστηριότητα, πάλι έχει τον τρόπο του. Ξεκινά με  το ‘κατά λάθος’ άγγιγμα, μετά με το δήθεν φιλικό-τρυφερό άγγιγμα, που στη συνέχεια  γίνεται ερωτικό. Στο κορίτσι φαίνεται ότι το πρώτο ερωτικό άγγιγμα ήταν εντελώς ξαφνικό, λόγω της έμπνευσής του εκείνη τη στιγμή (‘με ερωτεύτηκε!’).

Στην πραγματικότητα όμως ο δράστης  σχεδίαζε καιρό πριν την  κάθε του κίνηση, που είναι  προσεκτικά ενορχηστρωμένες προς αυτήν την κατεύθυνση. Αυτό είναι σημαντικό τα παιδιά να το γνωρίζουν, ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία, όπου πολλά παιδιά ζουν σε φτώχεια και μετά από δεκαετίες πλύσης εγκεφάλου για σεξουαλική ελευθεριότητα, είναι περισσότερο ευάλωτα από ποτέ, οικονομικά και κοινωνικά, να χειραγωγηθούν προς σχέσεις με ‘sugar daddies’ ή να εκδίδονται. Δεν θέλουμε η χώρα μας να γίνει χώρα εξαγωγής λευκής σαρκός ή προορισμός σεξουαλικού τουρισμού και, εκτός από τους οικονομικούς παράγοντες, η ενημέρωση είναι πολύ σημαντική στην πρόληψη.

Ένας άλλος χώρος που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής σε σχέση με την προστασία του παιδιού από κακοποιητικές σχέσεις με ενήλικες είναι ο χώρος της εκπαίδευσης, της άθλησης και γενικά, οι χώροι  όπου συγχρωτίζονται παιδιά. Πολλοί επίδοξοι δράστες επιδιώκουν να βρίσκονται και να εργάζονται, εθελοντικά ή με αμοιβή, σε τέτοιους χώρους. Χαρακτηριστικό είναι ότι φαίνονται υπερβολικά καλοί με τα παιδιά, π.χ. δεν τα τιμωρούν ποτέ, είναι πάντα φιλικοί και δείχνουν υπερβολικό ενδιαφέρον. Προσπαθούν να καλύψουν δικές τους ανάγκες μέσα από την παρέα με παιδιά και αντί να επιδιώκουν την κοινωνικοποίηση με συνομιλήκους, επιδιώκουν να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους με παιδιά, ενώ δείχνουν ιδιαίτερη προσήλωση να τραβούν τα παιδιά φωτογραφίες.

Κάποιοι ξεκάθαροι κανόνες στα σχολεία και άλλους χώρους με παιδιά, όπως ισχύουν και στο εξωτερικό, θα βοηθούσαν πολύ στην προστασία τους. Για παράδειγμα στην Αγγλία, απαγορεύεται κάθε άγγιγμα μεταξύ εκπαιδευτικού και παιδιού. Μπορεί να ακούγεται ακραίο, αλλά πολλές ευρωπαϊκές χώρες κατέληξαν ότι είναι ο μόνος τρόπος να παρακάμπτεται η γκρίζα ζώνη των δήθεν φιλικών αγγιγμάτων που καταλήγουν σε κάτι άλλο. Επίσης, όταν τα παιδιά γνωρίζουν αυτόν τον κανόνα, μπορούν πιο εύκολα να καταλάβουν ότι κάποιος έχει παραβιάσει τα όρια. Ακόμη, δεν μπορεί ένα εκπαιδευτικός να είναι μόνος στο γραφείο με παιδί/ιά και την πόρτα κλειστή. Οι πόρτες πρέπει να είναι πάντα ανοιχτές.

Οι  κοινωνικές επαφές εκτός σχολικού ωραρίου μεταξύ παιδιών και εκπαιδευτικών πρέπει να αποθαρρύνονται. Τα προγράμματα (πολιτιστικά κλπ.) θα πρέπει να είναι αυστηρά οριοθετημένα και να μην μετατρέπονται π.χ. σε βραδινές εξόδους, δηλαδή κοινωνικές σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και παιδιών. Στην Αγγλία, ξεκάθαρα απαγορεύεται να διατηρούν οι εκπαιδευτικοί ηλεκτρονική επαφή με τους μαθητές, π.χ. με προσωπικά κινητά, μηνύματα, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μοίρασμα φωτογραφιών κλπ. Οι κανόνες αυτοί δεν στοχοποιούν τον κλάδο, απεναντίας μας προστατεύουν, καθώς απομονώνονται πιο εύκολα τα άτομα εκείνα που βρίσκονται στο χώρο για τους λάθος λόγους, χωρίς να σπιλώνεται ολόκληρος ο κλάδος από κάποια μεμονωμένα περιστατικά. Είμαστε εκπαιδευτικοί, πρέπει να διατηρούμε το κύρος μας, την αξιοπρέπειά μας, την αυστηρότητα όπου αυτή χρειάζεται, τον επαγγελματισμό μας και το έντονο, αλλά οριοθετημένο μας ενδιαφέρον. Δεν είμαστε ‘φιλαράκια’ με τα παιδιά, ούτε ‘μαθητοπατέρες’!

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει επίσης να δίνεται σε ενήλικες που δείχνουν υπερβολική διάθεση να εξυπηρετήσουν το παιδί ή τους γονείς του, ή/και να κολακέψουν. Η υπερβολική καλοσύνη συχνά ξεγελά ακόμη και τους γονείς. Ο δράστης προσπαθεί να γίνει αρεστός, να εκπέμπει ακτινοβολία,  μέσα από κάποια δραστηριότητα που τον προβάλλει, να γίνει δημοφιλής ανάμεσα σε εφήβους. Ίσως επιλέξει κάποιο επάγγελμα που τον εξιδανικεύει στα μάτια των παιδιών: προπονητής, αρχηγός ομάδας/ προσκόπων, εκπαιδευτικός, κατηχητής, σταρ της μουσικής, γενικά ένα πρότυπο που συγκεντρώνει γύρω του το θαυμασμό πολλών εφήβων. Ο δράστης δεν δένεται συναισθηματικά ούτε με το θύμα, ακόμη κι αν διατηρεί τη δραστηριότητά του για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο στόχος του είναι το σεξ, αλλά και το αίσθημα δύναμης κι επιβολής σε κάποιον πιο ευάλωτο, πιο νεαρό, πιο ανίσχυρο, πιο αθώο. Ακόμη και στην περίπτωση της φαινομενικά αμοιβαίας συναίνεσης, η κακοποιητική αυτή σχέση είναι πάντα ευθύνη του ενήλικα, όχι του/ης έφηβου/ης, όσο κι αν έχουν πείσει το παιδί ότι συμμετείχε, ότι το προκάλεσε ή ότι του άρεσε. Μην ξεχνούμε ότι ΑΝ το παιδί είχε συναισθηματική πλήρωση από την οικογένειά του και κατάλληλη ενημέρωση, ΔΕΝ θα αποζητούσε σεξουαλικές σχέσεις με ενήλικα, αλλά με άτομο συνομίληκο.

Αν υπήρχε η κατάλληλη κοινωνικο-συναισθηματική αγωγή, όλα τα παιδιά θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν τα προειδοποιητικά σημάδια του grooming και να προστατευθούν. Πολύ σημαντικό επίσης, θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν τα σημάδια ευαλωτότητας στον εαυτό τους, πότε δηλαδή οι δικές τους ακάλυπτες ανάγκες τους αφήνουν έκθετους για μια κακοποιητική σχέση. Με κατάλληλη στήριξη, θα μπορούσαν να αναζητήσουν βοήθεια μέσα από τη συμβουλευτική, αντί να αντιδράσουν στη ανάγκη τους με όλους τους λάθος τρόπους. Είναι επιτακτικά σημαντική η στελέχωση των σχολείων με κατάλληλα καταρτισμένους σχολικούς ψυχολόγους, αλλά και προγράμματα κοινωνικο-συναισθηματικής αγωγής στα παιδιά, όπως επίσης και αυστηρότερο πλαίσιο κανόνων στην προστασία των παιδιών από τους ενήλικες σε όλους τους χώρους που βρίσκονται παιδιά. Έτσι, θα έχουμε μεγαλύτερες πιθανότητες να μεγαλώσουμε ενήλικες με αυτοσεβασμό κι αυτοπεποίθηση, και κατά συνέπεια, μια κοινωνία με αυτοσεβασμό κι αυτοπεποίθηση.

brightplanet.blogspot.gr